Günümüzde vahşi bizonlar Kuzey Amerika, Avrupa ve küçük bir sürü de Rusya’da yaşamaktadır. Kuzey Amerika’da sürüler genellikle Mississippi Nehri’nin batısındaki Büyük Ovalar, uzun otlu bozkırlar ve Rocky Dağları’nın doğusundaki bölgelerde bulunur.
Bizon
Bilimsel Sınıflandırması
Alem (Kingdom): Hayvanlar (Animalia)
Şube (Phylum): Kordalılar (Chordata)
Sınıf (Class): Mammalia
Takım (Order): Artiodactyla
Familya (Family): Bovidae
Cins (Genus): Bison
Genel Bilgiler
Av: Çimen, Meşe Palamudu, Meyveler
Avcı: İnsan, Ayı, Kurtlar
Yaşam Alanı: Düzlük ovalar
Beslenme Şekli: Otobur
Renk: Kahverengi, siyah
Ortalama Ömrü: 15 – 20 yıl
Ağırlık: 1000 – 1300 kg
Kuzey Amerika’nın En Büyük Kara Memelisi
Devasa kafaları, büyük boynuzları ve gür postlarıyla bizonlar, Kuzey Amerika’daki en büyük memelilerdir ve uzun yıllar boyunca yerli halkların ve Amerikalı yerleşimcilerin hayal gücünü büyülemiştir.
1800’lerin başında, Alaska’dan Meksika’ya kadar uzanan ormanlarda, ovalarda ve nehir vadilerinde yaklaşık 60 milyon bizon dolaşıyordu. Ancak 1889 yılına gelindiğinde, bu sayı vahşi doğada sadece 635’e kadar düştü. Bu durum, Başkan Roosevelt’in yönetimini bizonları koruma altına almaya yöneltti. Günümüzde ise eğitim ve yeniden popülasyon oluşturma çalışmaları sayesinde vahşi bizonların sayısı 20.500’e ulaştı. Bu süreç, “tüm zamanların en büyük doğa koruma başarı hikâyelerinden biri” olarak kabul ediliyor.
“Bison” kelimesi, “yabani öküz” anlamına gelir ve Latince, Proto-Cermen ve Orta İngilizce kökenlere sahiptir.
Bizonlar bazen “buffalo” veya “Amerikan buffalosu” olarak adlandırılır, ancak bu terim teknik olarak hatalıdır. Gerçek bufalolar ve su bufaloları Afrika ve Asya’da yaşarken, bizonlar onlardan oldukça farklıdır. Fransız kâşif Samuel de Champlain’in, 18. yüzyılda Kuzey Amerika’yı keşfederken bizonları yanlışlıkla “buffalo” olarak adlandırdığı düşünülmektedir.
Avrupa’da bizonlara “wisent” de denir. Dilbilimciler kelimenin tam kökeninden emin olmasa da, çoğu bunun Slav veya Baltık dillerinde “kötü kokan hayvan” anlamına gelen bir terimden türediğini kabul eder.
Lakota ve Sioux halklarının konuştuğu Siouan dillerinde bizon için kullanılan kelime ise “tatanka”dır. Bu kelime, “bize ait olan” veya “büyük yaratık” anlamına gelir.
Bizon Hakkında İlginç Bilgiler
Büyük ve Güçlü: Teknik olarak bir sığır türü olan bizon, Kuzey Amerika’daki en büyük kara memelisidir. Ancak iri cüsselerine aldanmayın; bizonlar saatte 64 km hıza ulaşabilir!
Resmi Statü: Bizon, Amerika Birleşik Devletleri’nin resmi ulusal memelisidir ve 1 Kasım Ulusal Bizon Günü olarak kutlanır.
İneklerle Melezleme: Çiftçiler, bizonları ineklerle çiftleştirerek “beefalo” ve “zubron” adı verilen melez hayvanlar üretir.
Tekil ve Çoğul Aynı: İngilizcede tekil ve çoğul hali aynı olan nadir kelimelerden biri “bison” kelimesidir.
Evrimi, Fizikler Özellikleri ve Davranışı
Evrimi
Kuzey Amerika bizonları, sığırlar, yaklar, zebular, wisentler (Avrupa bizonu) ve gaurlar gibi türleri içeren Bovini grubunun bir parçasıdır. Türler arasındaki evrimsel ilişkiler karmaşık ve tam olarak çözülememiş olsa da, bizonların en yakın antik atalarının Bison antiquus olduğu kabul edilmektedir.
Bizon cinsi ilk olarak yaklaşık 2 milyon yıl önce Güney Asya’da ortaya çıktı. Bison priscus, Kuzey Avrasya ve Alaska’da yaşadı ve kendi dönemlerinde baskın toynaklı memelilerden biri olabilir. Bu tür, Pleistosen Çağı’nda (240.000 – 220.000 yıl önce) deniz seviyelerinin düşük olduğu zamanlarda Bering kara köprüsü aracılığıyla Kuzey Amerika’ya göç etti.
Bison latifrons, B. priscus’tan evrimleşti ve daha sonra Bison antiquus türüne yol açtı. Bison antiquus’un Kuzey Amerika’daki son varlığı yaklaşık 10.000 yıl önceydi ve bu tür, günümüz Amerikan Bozkır Bizonu’nun atası oldu.
Fiziksel Özellikleri
Kuzey Amerika’da yaşayan ortalama bir yetişkin bizon, yaklaşık 2 metre (6 fit 2 inç) boyundadır. Bu, efsanevi basketbolcu Michael Jordan’dan bile daha uzun! Uzunluk olarak ise 3 metreye (11 fit) kadar ulaşabilirler. Avrupa bizonları biraz daha uzun ama daha bodur olup, yaklaşık 2,1 metre (6 fit 11 inç) boya ve 2,9 metre (9 fit 6 inç) uzunluğa sahiptir.
Ağırlık açısından Amerikan bizonları 400 ila 1.270 kilogram (880 ila 2.800 pound) arasında değişirken, Avrupa bizonları genellikle 800 ila 1.000 kilogram (1.800 ila 2.200 pound) arasında olur. Başka bir deyişle, bir bizon ortalama bir araba kadar ağırdır.
Soğuk bölgelerde yaşayan bizonlar uzun ve gür tüylere sahipken, daha sıcak iklimlerde yaşayanlar daha kısa tüylere sahiptir. Yavru bizonlar doğduklarında kırmızı-turuncu renkte olurlar. Yaklaşık iki aylık olduklarında bu renk koyu kahverengiye dönüşmeye başlar. Kış aylarında daha kalın bir kürk geliştirirler ve yaz aylarında bu kürkü dökerler.
Bizonlar, çift tırnaklı hayvanlar anlamına gelen artiodaktil grubuna girerler. Devasa boyutlarına rağmen oldukça hızlıdırlar ve saatte 40 mil (yaklaşık 64 km) hıza ulaşabilirler. Karşılaştırma açısından, ortalama bir insan saatte 8 ila 10 mil (13-16 km) hızla koşar. Elit atletler, örneğin maraton yıldızı Eliud Kipchoge, yaklaşık 13 mil (21 km) hızla koşabilir.
Davranışı
Bizonlar bazen uysal ve tembel görünebilir, ancak bazen de aniden cesur ve tehlikeli olabilirler. Özellikle anneler, yavrularına bir tehdit yaklaştığını hissederse son derece korumacı hale gelir. İnsanların bizonlara en az 7,5 metre (25 fit) mesafede durmaları önerilir.
Bizonlar yılın belli dönemlerinde cinsiyete göre ayrılmış sürülerde yaşarlar. Erkek bizonlar (boğalar) iki yaşına geldiklerinde annelerinden ayrılarak “bekâr sürüsü” denilen erkek grubuna katılırlar. Dişi sürüler ise genellikle daha büyüktür ve nerede otlanacakları, ne zaman dinlenecekleri gibi önemli kararları veren bir matriarka sahiptir. Her yıl çiftleşme mevsiminde dişi ve erkek sürüler bir araya gelir.
Bizonlar “yuvarlanmayı” sever. Ama bu, kendilerine acıdıkları anlamına gelmez! Yuvarlanma, hayvanların çamur, su veya toz içinde dönerek kendilerini kaplamalarıdır. Bunu birkaç farklı nedenle yaparlar. Bazen ciltlerini yatıştırmak veya sıcaklıklarını düzenlemek için kullanırlar, bazen de eğlenmek ya da çiftleşme döneminde eş çekmek için yaparlar. Ancak, eğer yuvarlandıkları alan şarbon sporlarıyla enfekte olmuşsa, bu davranış onlar için ölümcül olabilir.
Bizon Nerede Yaşar?
Bizon Ne Yer?
Amerikan bizonları göçebe ve otçuldur. Diyetlerinin %93’ünü otlar, %5’ini çiçekli çalılar ve %2’sini ağaçlardan sarkan bitkiler oluşturur. Sağlıklı kalabilmek için vücut kütlelerinin %1,6’sı kadar besin tüketmeleri gerekir ki bu da günde yaklaşık 24 pound (yaklaşık 11 kg) bitki anlamına gelir—yani iki bovling topu ağırlığında ot ve bitki!
Bizonlar, mevsime bağlı olarak en besleyici seçeneklerin bulunduğu bölgelere göç ederler. Diğer çiftlik hayvanları gibi zehirli bitkilerden kaçınmaları gerekir. Baldıran otu, arrowgrass, ölüm kaması ve milk vetch gibi bitkiler bizonlar için toksiktir.
Bizonların işkembe sindirim sistemi vardır, yani midelerinde özel bir bölmede fermantasyon yaparak besinleri ayrıştırabilirler.
Avcıları ve Tehlikeleri
Kurtlar, pumalar, ayılar ve insanlar bizonları avlar ve onlarla beslenir.
1800’lerden önce, Kuzey Amerika’daki yerli kabileler bizonları sürdürülebilir şekilde avlıyordu. Bu hayvanların neredeyse her parçası, toplulukların hayatını devam ettirebilmesi için kullanılıyordu. Ancak batıya doğru genişlemeye başlayan yerleşimciler, bizon nüfusunun hızla azalmasına neden oldu. Demiryolları, madenler ve fabrikalar gibi teknolojik gelişmeler bizonların yaşam alanlarını daralttı ve türü için ölümcül olan hastalıklar yayılmaya başladı. Tüm bu olaylar “19. yüzyılın büyük bizon katliamı” olarak bilinir.
Peki, bizonlar nesli tükenmekte olan hayvanlar arasında mı? Cevap, bölgeye bağlı olarak değişir.
Bizonlar, Amerika Birleşik Devletleri’nde bir zamanlar koruma altındaki türlerden biriydi ancak şu anda resmi olarak bu statüde değiller. Yine de Buffalo Field Campaign gibi kuruluşlar, bizonların yeniden koruma listesine alınması için lobi faaliyetleri yürütüyor. Buna ek olarak, Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) ve Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) bizonları “tehdit altında” olarak sınıflandırıyor.
Kanada ise Amerika’dan farklı bir yaklaşım sergiliyor ve orman bizonlarını (wood bison) nesli tehlike altında olan türler listesine dahil ediyor.
Yaşam Döngüsü
Bizonların çiftleşme dönemi “çiftleşme mevsimi” veya “rut dönemi” olarak adlandırılır. Haziran ayında başlar ve Eylül ayında sona erer. Memeli oldukları için dişi bizonlar (inek olarak adlandırılır) canlı doğum yapar ve yaklaşık 285 gün boyunca hamile kalırlar. Bu süre, insanlar için hamilelik süresiyle aynıdır. Ancak bizonlar, yaklaşık iki yıl süren fil hamileliklerine kıyasla nispeten kısa bir hamilelik sürecine sahiptir. İnsanlar gibi, bizonlar da genellikle tek yavru doğurur, ancak nadiren ikiz doğumlar da görülür. Fakat yeni doğan bizonlar, insan bebeklerinden çok daha ağırdır; doğduklarında 14 ila 32 kilogram (30-70 pound) ağırlığında olabilirler.
Erkek bizonlar (boğa) eşlerini cezbetmek için yüksek sesle böğürür ve yerde yuvarlanır (wallowing). Aynı zamanda rakipleriyle kafa kafaya çarpışarak veya birbirlerine doğru koşarak güçlerini gösterirler. İlginç bir şekilde, bizonlar çok eşlidir; yani bir erkek bizon birden fazla dişiyle çiftleşirken, dişiler yalnızca bir erkekle çiftleşir.
Bizonlar 3 ila 19 yaşları arasında üreyebilirler. 8 yaşından sonra hamile kalan dişi bizonlar yaşlı hamile (geriatric pregnancy) olarak kabul edilir.
Teknik olarak bir bizon yavrusuna buzağı denir, ancak doğduklarında turuncu-kırmızı renkte oldukları için yaygın olarak kırmızı köpekler (red dogs) olarak adlandırılırlar. İlk aylarda anneleri onlara süt üretir ve bitki örtüsünden nasıl beslenmeleri gerektiğini öğretir. Yavrular, annelerinin sürüsünde genellikle iki ila üç yıl kalır ve daha sonra erkekler bekâr sürülerine katılır.
Vahşi doğada yaşayan bizonlar yaklaşık 15 yıl ömür sürerken, esaret altında yaşayan bizonlar yaklaşık 25 yıla kadar yaşayabilir.
