Sibirya Kaplanı
Bilimsel Sınıflandırması
Alem (Kingdom): Hayvanlar (Animalia)
Şube (Phylum): Kordalılar (Chordata)
Sınıf (Class): Mammalia
Takım (Order): Carnivora
Familya (Family): Felidae
Cins (Genus): Panthera
Genel Bilgiler
Av: Geyik, Sığır, Yaban Domuzu vb.
Yaşam Alanı: Yoğun tropikal orman
Beslenme Şekli: Etobur
Renk: Turuncu, siyah, beyaz
Ortalama Ömrü: 18 – 25 yıl
Ağırlık: 100 – 350 kg
Güç, kudret ve metanetin muhteşem bir sembolü olan Sibirya kaplanı, dünyanın en vahşi yırtıcılarından biridir.
Sibirya kaplanı, devasa boyutu ve güçlü bedeniyle, Doğu Asya’nın sık ormanlarında av arayarak dolaşır. Yaşadığı soğuk iklime özel olarak uyum sağlamış bu yırtıcı, boyutuna bakmaksızın neredeyse her hayvanı avlayabilecek yeteneğe sahiptir. Ancak, değerli kürkü ve çeşitli parçalarının tıbbi özelliklere sahip olduğu inancı nedeniyle insan faaliyetlerinden dolayı sürekli bir yok olma tehdidi altındadır. Mevcut nüfusun arttırılması için titiz koruma çabaları ve yerel hükümetlerin sıkı koruma önlemleri gereklidir.
Sibirya kaplanının bilimsel adı Panthera tigris altaica‘dır. ‘Tigris’ kelimesi Antik Yunancada kaplan anlamına gelir. Ancak, Yunanlılar bu kelimeyi muhtemelen Farsça gibi diğer dillerden ödünç almıştır. ‘Altaica’ kelimesi ise Orta ve Doğu Asya’da konuşulan Altay dil grubunun adından türetilmiştir.
Sibirya kaplanı, şu anda bir kaplan alt türü olarak sınıflandırılmaktadır ve bu da onu Hazar kaplanı, Bengal kaplanı ve Malaya kaplanı ile yakından ilişkili kılmaktadır. Kaplanın kaç alt türü olduğu konusunda bazı tartışmalar olsa da, genetik analizler toplamda altı farklı alt tür olabileceğini desteklemektedir. Teknik olarak aynı tür olmalarına rağmen, bu gruplar Asya genelinde binlerce kilometrelik mesafelerle coğrafi olarak ayrılmıştır.
Kaplan, aslan, jaguar ve leopar ile aynı cinsin bir parçasıdır. Muhtemelen birkaç milyon yıl önce, Orta Asya’da bir yerlerde bu cinsin geri kalanından ayrıldı. Kaplan, diğer kedigil familyası üyeleri olan yaban kedileri, evcil kediler ve puma gibi diğer cinslerle daha uzak akrabadır.
Sibirya Kaplanı Hakkında İlginç Bilgiler
- Sibirya kaplanının diğer yaygın isimleri Amur kaplanı, Mançurya kaplanı ve Kore kaplanıdır.
- Sibirya kaplanı, yaşadığı bölgedeki bazı yerli kültürler için önemli bir mitolojik semboldür.
- İnsan parmak izi gibi, hiçbir kaplanın çizgileri birbirinin aynısı değildir.
- Kaplanın üzerindeki çizgiler, kaplanın avına sinsice yaklaşabilmesi ve tek bir güçlü darbeyle öldürebilmesi için kamufle olmasına yardımcı olur.
- Sibirya kaplanları, dolaşabilmek için geniş doğal yaşam alanlarına ihtiyaç duyar, bu da onları insan müdahalesi ve habitat kaybına karşı özellikle savunmasız hale getirir.
Evrimi, Fizikler Özellikleri ve Davranışı
Evrimi
Bilim insanlarına göre, Sibirya kaplanı ve artık soyu tükenmiş olan yakın akrabası Hazar kaplanının (Panthera tigris virgata), ataları Çin’in doğu bölgesinde yaşamıştır.
Bu atalar daha sonra Orta Asya’ya, ardından da Sibirya’ya göç etmişlerdir.
Bazı bilim insanları, bu iki türün habitatlarının 1800’lerin başlarına kadar birbirine yaklaştığını düşünmektedir.
Daha da geriye gidersek, yaklaşık 108.000 ila 72.000 yıl önce, modern kaplanların ortak atası yaşamıştır.
Panthera türünün kökenleri tam olarak net değildir, ancak bilim insanları, bu türün ilk olarak Orta Asya’nın kuzey bölgelerinde ortaya çıktığına inanıyor. Kaplan ve kar leoparının ataları, yaklaşık 3 milyon yıl önce bu türden ayrılmıştır.
Fiziksel Özellikleri ve Davranışı
Sibirya kaplanları, dünyanın en büyük ve en güçlü kaplan alt türleridir ve herhangi bir türdeki en güçlü hayvanlar arasında yer alır. Kaplanın boyutu oldukça değişiklik gösterebilir, ancak en büyük örnekleri yaklaşık 3,3 metre uzunluğunda olabilir ve ağırlıkları neredeyse 320 ila 360 kiloya kadar çıkabilir.
Sibirya kaplanlarının kalın bir kürkleri vardır, bu kürk onları doğal habitatlarının soğuk ikliminden korur. Kürkleri baş, bacaklar ve sırt bölgesinde büyük oranda soluk turuncu renkten oluşurken, göz çevresi, burun, yanaklar ve iç bacaklarda beyaz renkler bulunur. En belirgin özellikleri ise baş ve vücut etrafındaki dar siyah çizgilerdir. Bu çizgiler, ormanlık alanlarda kamuflaj ve gizlilik sağlar. Ancak, diğer kaplan alt türlerine kıyasla nispeten daha az çizgileri vardır.
Sibirya kaplanının diğer ayırt edici özellikleri arasında kalın pençeler, kısa ve sivri kulaklar, yassı baş ve burun, kaslı vücut ve siyah-beyaz işaretlerle kaplı boru şeklinde bir kuyruk yer alır. Arka bacakları ön bacaklarından daha uzundur, bu da onları avlarını yakalamak için etkileyici mesafelerde sıçramalar yapabilme yeteneği kazandırır. Uzun ve keskin pençeleri ile dişleri, avlarına tutunmalarını ve kaçmalarını engeller.
Kaplanlar, genellikle koku duyuları ve sınırlı vokalizasyonları ile iletişim kurarlar. Uzun bıyıkları, özellikle karanlıkta dar alanlarda gezinmelerine yardımcı olur. Ancak, birçok diğer kedi türünde olduğu gibi, Sibirya kaplanları da karmaşık bir sosyal yapıya sahip değildir. Genellikle yalnız yaşayan bu yaratıklar, ağaçlara tırmık izleri bırakmak ya da idrar ve salgı maddeleri ile koku işaretleri yaparak bölgelerini agresif bir şekilde korurlar. Bu işaretler, diğer kaplanlara bir kaplanın mevcut avlanma alanına girmemeleri gerektiğini bildirir.
Bu sert bölgesel savunmalarına rağmen, kaplanlar aslında oldukça hareketli hayvanlardır ve yeni yaşam alanları veya çiftleşme fırsatları ararken yüzlerce kilometre yol aldıkları bilinir. Özellikle genç yetişkin erkekler, kalıcı bir bölge oluşturana kadar sık sık yer değiştirebilirler. Erkek ve dişi kaplanların bölgeleri, çiftleşme amaçlarıyla hafifçe örtüşebilir.
Sibirya Kaplanı Nerede Yaşar?
Sibirya kaplanına “Sibirya” denmesinin nedeni, bu kaplanların doğal yaşam alanının Sibirya’nın ormanlık bölgeleri ve çevresidir. Sibirya kaplanı, bir zamanlar günümüz Rusya’sının Uzak Doğu’su, kuzeydoğu Çin ve Kore Yarımadası’ndaki daha geniş bir alanı kaplıyordu. Ancak, nüfus kaybı nedeniyle bu alt tür artık Rusya’nın Pasifik kıyısındaki Sikhote-Alin sıradağları etrafında dar bir alana sıkışmış durumda. Ayrıca, bu kaplanların Kuzey Kore ve Çin’e doğru hafif bir şekilde yayıldığı da mümkündür. Kaplanlar genellikle bölgedeki yoğun karışık ormanları tercih ederler. Dağılımları, genellikle bölgedeki av varlığına dayanmaktadır.
Sibirya Kaplanı Ne Yer?
Sibirya kaplanı, tamamen etle beslenen bir etobur süper avcıdır. Diyetleri, esas olarak kızıl geyik, karaca ve yaban domuzu gibi büyük toynaklı avlardan oluşur. Ayrıca tavşan, somon balığı ve nadir durumlarda ayılar da potansiyel avlar arasındadır. Kaplanlar, insanların yaşadığı bölgelerde çiftlik hayvanlarına da saldırabilmektedir. Genellikle geceleri avlanmayı tercih ederler, çünkü avları bu saatlerde daha aktiftir.
Büyük boyutlarına rağmen, kaplanlar sessiz ve gizli avcılardır. Kayaların ve ağaçların arkasına gizlenerek avlarına sinsice yaklaşır ve güçlü bir boyun ısırığıyla onları anında öldürürler. Ayrıca, kısa süreler boyunca saatte 50-65 km hıza ulaşarak avlarını kovalayabilirler.
Kaplanların hamlelerinin sadece küçük bir kısmı başarılı avlanma ile sonuçlanır, bu yüzden her zaman iyi av fırsatlarını kollamak zorundadırlar. Bir gecede başarılı bir avlanmayla yaklaşık 27 kilogram et yiyebilirler, ancak yeterli yiyecek bulamadıkları zaman çok daha azıyla da hayatta kalabilirler. Kaplan, avını tamamen yemez; genellikle leşin bir kısmını diğer hayvanlara bırakır.
Sibirya kaplanları, insanlardan genellikle kaçınmaya çalışır, ancak avlarını bulamadıklarında ya da yaşlandıkları veya hastalandıkları için başarılı bir şekilde avlanamadıklarında nadiren insanlarla beslenirler. Bu türün “insan yemesi” nadirdir, ancak bir kez insan eti yemeye başladıklarında, bunu düzenli bir diyet parçası haline getirebilirler.
Avcıları ve Tehlikeleri
Tamamen büyümüş bir Sibirya kaplanı, diğer hayvanlar tarafından nadiren tehdit edilir. Ancak, kurtlar veya ayılar tarafından öldürüldüğü nadir durumlar olabilir. İnsan popülasyonlarından nispeten izole olmalarına rağmen, kaçak avcılık ve habitat kaybı kaplanlar için sürekli sorunlar yaratmaktadır. Sibirya kaplanları, giysi yapımında, av ganimeti olarak ve geleneksel tıpta kullanılmak üzere avlanmaktadır. Ayrıca bölgedeki ormancılık ve tarım faaliyetleri de kaplanların yaşam alanlarını daraltarak nüfuslarının azalmasına neden olmuştur.
Şu anda Sibirya kaplanı, nesli tükenme tehlikesi altında olan bir alt tür olarak sınıflandırılmaktadır.
Yaşam Döngüsü
Sibirya kaplanlarının belirli bir üreme takvimi yoktur. Bunun yerine yılın herhangi bir zamanında çiftleşebilirler. Çiftleşme döngüsü genellikle kaplanlardan birinin çevredeki ağaçlara koku ya da tırmalama izleri bırakarak eşini çekmesiyle başlar. Erkek ve dişi bir araya gelir ve birkaç gün boyunca yalnız kalırlar. Erkek, çiftleşmeden sonra ayrılır ve dişi, yavruları tek başına büyütmek zorunda kalır.
Dişi kaplan yaklaşık üç aylık bir gebelik süresinden sonra iki ila altı yavru doğurur. Yavrular genellikle kör olarak doğarlar ve mağaralarda korunurlar. Bu süreçte yavrular en savunmasız dönemlerindedir ve büyük bir ilgi ve bakıma ihtiyaç duyarlar. Dişi kaplan, kısa süreliğine yiyecek aramak için yavrularını yalnız bırakabilir.
Yavruların annelerinin sütünden tamamen kesilmesi birkaç ay sürer. Anne, hem kendisi hem de hızla büyüyen yavruları için avlanmak zorundadır. Yavrular, 18 aylıkken daha bağımsız hale gelirler ve yaklaşık iki ila üç yıl boyunca anneleriyle kalırlar. Ardından kendi bölgelerini bulmak için ayrılırlar.
Sibirya kaplanları, diğer büyük kediler gibi benzer yaşam sürelerine sahiptir. Doğal sebeplerden ölürlerse, vahşi doğada genellikle en az sekiz yıl yaşarlar. Ancak bazı kaplanların yirmili yaşlarına kadar yaşadığı bilinir ve esaret altında bu süre daha da uzayabilir.
Sibirya Kaplanı Popülasyonu
Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (IUCN) nesli tehlike altındaki hayvan türlerini sınıflandırdığı kırmızı listesinde, Sibirya kaplanı şu anda nesli tükenme tehlikesi altında olan bir alt tür olarak yer almaktadır. 2007 yılında kritik derecede tehlikede sınıfından bu seviyeye yükseltilmiştir. Sibirya kaplanı sayısı, muhtemelen 19. yüzyılda zirve dönemini yaşamış ve Kore Yarımadası ile Mançurya’nın bazı bölgelerinde geniş alanlarda dolaşmıştır. Ancak yıllar süren azalma sonucunda, 1930’larda nüfusun yalnızca 20 ila 30 bireye kadar düştüğüne inanılmaktadır.
Yoğun koruma çabaları sayesinde, bu sayı yüzlerle ifade edilen bir düzeye geri dönmüştür. 2005’te yapılan bir araştırmaya göre, vahşi doğada yaklaşık 360 birey olduğu ve bunların 250’sinin üreme yaşında olduğu tahmin edilmektedir. 2015’te yapılan başka bir tahmin ise, doğu Rusya’da yaklaşık 500 Sibirya kaplanının kaldığını öne sürmektedir. Ayrıca önemli sayıda Sibirya kaplanı esaret altında tutulmakta ve üretilmektedir.
Bu başarının bir kısmı, vahşi kaplan popülasyonlarının dikkatli bir şekilde korunmasına ve kaplan parçalarının ulusal ve uluslararası ticaretinin yasaklanmasına bağlanabilir. Ancak yasadışı avlanma (ve anti-kaçakçılık protokollerinin yetersiz uygulanması) hala önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Bir diğer büyük sorun ise, düşen nüfus sayıları nedeniyle oluşan düşük genetik çeşitliliktir. Koruma uzmanları, Sibirya kaplanını batı ve güneydeki eski yaşam alanlarına yeniden yerleştirerek nüfus sayılarını daha da artırmayı hedeflemektedir.
- David Burnie, Dorling Kindersley (2011) Animal, The Definitive Visual Guide To The World’s Wildlife / Accessed May 27, 2010
- Tom Jackson, Lorenz Books (2007) The World Encyclopedia Of Animals / Accessed May 27, 2010
- David Burnie, Kingfisher (2011) The Kingfisher Animal Encyclopedia / Accessed May 27, 2010
- Richard Mackay, University of California Press (2009) The Atlas Of Endangered Species / Accessed May 27, 2010
- David Burnie, Dorling Kindersley (2008) Illustrated Encyclopedia Of Animals / Accessed May 27, 2010
- Dorling Kindersley (2006) Dorling Kindersley Encyclopedia Of Animals / Accessed May 27, 2010
- David W. Macdonald, Oxford University Press (2010) The Encyclopedia Of Mammals / Accessed May 27, 2010