Mercan resifleri neden beyazlıyor? Akdeniz’deki mercan ölümleri bizi nasıl etkileyecek? Bu kapsamlı rehberde, dünyanın en değerli ekosistemlerinden birinin çöküşünü ve kurtarma çabalarını inceliyoruz.

Denizlerin Yağmur Ormanları Tehlikede

Mercan resifleri, okyanusların yalnızca %1’ini kaplamasına rağmen, deniz canlılarının %25’ine ev sahipliği yapar. Ancak son 30 yılda dünyadaki mercanların yarısı yok oldu. Türkiye kıyılarında da durum farklı değil: Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi‘ndeki mercanlar, 2015’ten bu yana %40 küçüldü.

Mercan Resiflerinin İnanılmaz Dünyası

1. Doğanın En Karmaşık Şehirleri

• Bir mercan resifi, binlerce mercan polipi ve onlarla simbiyoz yaşayan alglerden (zooxanthellae) oluşur.
• Tek bir resif, 4.000 balık türüne yuva olabilir.
• Türkiye’de en sağlıklı resifler Ayvalık, Bodrum ve İskenderun Körfezi’nde bulunuyor.

2. İnsanlığa Sağladığı Gizli Hizmetler

• Kıyı Koruma: Resifler, dalgaların %97’sini kırarak tsunamilere karşı doğal set oluşturur.
• Tıbbi Devrimler: Mercanlardan elde edilen bileşikler, kanser ve HIV tedavisinde kullanılıyor.
• Ekonomi: Dünya çapında 30 milyar dolarlık balıkçılık ve turizm geliri sağlıyor.

Mercanları Öldüren 4 Büyük Tehdit

1. İklim Değişikliği ve Ağarma Olayları

• Deniz suyu sıcaklığındaki 1-2°C’lik artış, mercanların üzerindeki algleri atmasına neden olur. Bu “ağarma” (bleaching) olarak bilinir.
• 2023’te Akdeniz’de rekor sıcaklıklar nedeniyle İspanya kıyılarında %90’a varan ağarma görüldü.

2. Okyanus Asitlenmesi

• CO₂ emisyonları, okyanusların pH dengesini bozarak mercan iskeletlerinin erimesine yol açar.
• 2100 yılına kadar tüm resiflerin %70’i asitlenme nedeniyle yok olabilir.

3. Aşırı Avlanma ve Yıkıcı Balıkçılık

• Dinamit balıkçılığı ve trol ağları, resifleri fiziksel olarak parçalıyor.
• Türkiye’de 2010-2023 arasında 128 yasa dışı dinamit balıkçılığı vakası tespit edildi.

4. Kirlilik ve Plastik Çağı

• Bir mercan, plastiğe temas ettiğinde hastalık kapma olasılığı %89 artar.
• Akdeniz, dünyada plastik kirliliğinin en yoğun olduğu denizlerden biri.

Türkiye’de ve Dünyada Kurtarma Çabaları

1. Yapay Resif Projeleri

• Antalya’da 2022’de başlatılan projede, 3D yazıcılarla basılan yapay mercanlar denize indirildi.
• Malezya’da batırılan eski gemiler, 5 yılda %60 yeni mercan oluşumunu tetikledi.

2. Mercan Bahçeleri

• ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü, İskenderun’da mercan fidanlığı kurdu.
• Bir dalgıç günde 500 mercan fragmanı dikerek 1 dönümlük alanı iyileştirebiliyor.

3. Akıllı İzleme Sistemleri

• TÜBİTAK MAM’ın geliştirdiği sensörler, Kaş’ta mercan sağlığını anlık takip ediyor.
• Yapay Zeka modelleri, ağarmayı 6 hafta önceden tahmin edebiliyor.

Ne Yapabiliriz? Bireysel Çözümler

1. Güneş Kremi Seçimi: Oxybenzon içeren kremler yerine “resif dostu” ürünler kullanın.
2. Sorumlu Dalış: Mercanlara dokunmadan, 1.5 metre mesafe kuralına uyarak dalış yapın.
3. Plastik Savaşı: Tek kullanımlık plastikleri reddedin; Her yıl 8 milyon ton plastik okyanuslara karışıyor.
4. Bilgi Yayma: “Mercan Gözlem Ağı” gibi projelere gönüllü veri sağlayın.

Gelecek Senaryoları: Umut Var mı?

Bilim insanları, 2030’a kadar küresel mercanların %90’ını kaybedebileceğimizi söylüyor. Ancak:

• Türkiye’de 2025’te başlayacak “Akdeniz Mercan Kalkanı” projesi, 10 yılda 100 hektarlık alanı restore etmeyi hedefliyor.
• Hawaii ve Avustralya, mercan gen bankaları oluşturuyor.