Engerek
Bilimsel Sınıflandırması
Alem (Kingdom): Hayvanlar (Animalia)
Şube (Phylum): Kordalılar (Chordata)
Sınıf (Class): Reptilia
Takım (Order): Squamata
Familya (Family): Viperinae
Cins (Genus): Various
Genel Bilgiler
Av: Kemirgenler, yarasalar, kuşlar, kertenkeleler, kurbağalar, akrepler
Yaşam Alanı:Asya, Avrupa, Afrika
Beslenme Şekli: Etobur
Renk: Kahverengi, sarı, siyah, gri, sarı, beyaz, yeşil tonları
Ortalama Ömrü: 10+ yıl
Boy:0,3 – 250 cm
Gerçek engerekler, Viperidae ailesinin Viperinae alt familyasında bulunur. Viperidae ailesi dört alt familyayı içerir: Azemiopinae, Causinae, Viperinae ve Crotalinae.
Her alt familyanın diğerlerinden ayıran bir özelliği vardır. Crotalinae alt familyası, batı elmas sırtlı çıngıraklı yılanlar ve altın başlı yılanlar gibi çukur engerekleri içerir. Yumurtadan çıkmazlar, doğarlar ve dişleri oldukça uzun olup, gözlerin arkasındaki büyük zehir bezlerine bağlı olarak dikleştiren menteşe benzeri bir hareket mekanizmasına sahiptir.
Causinae alt familyası sadece bir cins ve birkaç tür içerir. Hangi kaynağa başvurduğunuza bağlı olarak, Causinae’nin kendi alt familyasına mı ait olduğu yoksa Viperinae alt familyasında mı olması gerektiği konusunda tartışmalar vardır. Her iki görüş için de argümanlar bulunmaktadır. Eşsiz olan yönleri, yumurta bırakmalarıdır. Dişleri ve zehir bezleri de farklıdır. Dişler menteşe yapısında değildir, ancak üst maksiller kemik hareket eder ve dişlerin ön kısmı tamamen kapalı değildir, hipodermik iğne tarzında.
Azemiopinae alt familyası da tek cinsli bir alt familyadır; bunlar da yumurta bırakan türlerdir. Bu alt familya, engereklerin ilkel bir formu olarak kabul edilir. Dişleri oldukça küçüktür, ancak yerine döner. Başları, colubrids gibi büyük kalkan şeklinde pullarla kaplıdır ve sırt pulları pürüzsüzdür.
Viperinae alt familyasındakiler gerçek engerekler olarak kabul edilir. Çukursuz engerekler, gerçek engerekler ve Eski Dünya engerekleri olarak da adlandırılırlar. Canlı doğum yaparlar ve ağızlarına katlanabilen dişleri, büyük zehir bezlerine bağlıdır, ancak ısı algılama çukurları yoktur.
Evrimsel Süreci
Engerekler, iki büyük ve hareketli dişe sahip zehirli yılan türleridir. Bu yılan ailesi 50 milyon yıldan daha uzun bir süredir var olup üç alt gruba ayrılmıştır. Engerekler, ısıya duyarlı çukurlar ve ses üreten çıngıraklar gibi birkaç benzersiz özellik geliştirmişlerdir. Çeşitli habitatlarda yaşarlar ve büyük, hacimli avları yiyebilirler. Ne yazık ki, bu türlerin çoğu tehlike altındadır ve evrimleri hakkında keşfedilecek daha çok şey vardır.
İnsanlar, ön dişleri gelişmiş üç tür zehirli yılanı tanımlamışlardır. Bu yılanlar, Viperidae ailesinde sınıflandırılır ve Viperinae, Azemiopinae ve Crotalinae alt ailelerini içerir. Aşağı Miyosen dönemine ait engerek fosilleri bulunmuş olmasına rağmen, son çalışmalar, bunların erken Eosen döneminde çok daha önce ortaya çıkmış olabileceğini önermektedir.
Engerekler Eski Dünya’da ortaya çıkmış ve sonunda Kuzey, Orta ve Güney Amerika’ya yayılmıştır. Özelleşmiş zehir iletim sistemlerinin yanı sıra, çukur engereklerin loreal çukurları ve çıngıraklı yılanların çıngırağı gibi bazı özellikler evrim sürecinde ortaya çıkmıştır. Bu ayırt edici özellikler, engereklerin çeşitli habitatlarda bulunmalarına olanak tanımıştır.
Engerekler, kertenkeleler, memeliler, kuşlar ve kurbağalar gibi çeşitli av türlerine uyum sağlamıştır ve bazı engerek soyları, ağaçsıl davranışlar, gececilik ve gündüzcülük gibi farklı davranışlar ve çeşitli üreme biçimleri geliştirmiştir.
Engerek Hakkında İlginç Bilgiler
- 60’tan fazla engerek türü vardır ve hepsinin ağzında geri çekilebilen dişleri vardır.
- Engereklerin kamuflaja yardımcı olan yivli pulları vardır.
- Isı algılamaları yoktur, ancak bazıları termal durumlara tepki verebilmektedir.
- Engerekler yumurta bırakmak yerine doğurarak çoğalırlar.
- Engerekler Eski Dünya yılan grubuna aittirler, yani Amerika’da yaşamazlar. Bunun yerine Afrika, Asya ve Avrupa’da yaşarlar.
Fizikler Özellikleri ve Davranışı
Genel olarak, Viperinae alt familyasındaki engereklerin tıknaz vücutları, ağızlarına katlanabilen dişleri, büyük zehir bezleri ve yivli pulları vardır; ve etoburlardır. Benzerlikler burada sona erer. Engerek türleri görünüş, işaretler, renkler, boyutlar ve habitatlar açısından büyük farklılıklar gösterir. Örneğin, dikenli çalı engereği ağaçlarda yaşar ve küçük, bacaksız bir ejderhaya benzer; aslında, yaygın isimlerinden biri ejderha engereğidir. Neredeyse hiç ağaçlardan ayrılmaz ve hatta yükseklerde çiftleşebilir. Spektrumun diğer ucunda ise yağlı vücudu ve ağır kamuflajıyla Gabon engereği bulunur. Tamamen karasal olup, Gabon engereği tarafından gerçekleştirilen birçok yılan ısırığı, bu yılanın neredeyse fark edilemez olduğu için gerçekleşir. Harika kamuflajını hem avlanmak hem de saklanmak için kullanır.
Bu yılanlar genellikle çiftleşme mevsimi dışında yalnız avcılardır. Bazı bölgelerde, yılanlar bir arada yuvalanır; kuzey enlemlerinde yaygın olan Avrupa engereği gibi. Birlikte yuvalanmak, soğuk kışlarda donmaktan kaçınmalarına yardımcı olur.
Çoğu engerek pusu avcılarıdır ve aktif olarak yiyecek aramazlar. Ancak, avın kıt olduğu veya ulaşılması daha zor olduğu (örneğin ağaçlarda) yerlerde, birçok tür aktif olarak yiyecek arar. Diğerleri, örneğin örümcek kuyruklu boynuzlu engerek, tamamen farklı bir yaklaşım benimseyerek avlarını kendilerine çekmek için kuyruklarını kullanır.
Engerek Zehri
Kesin konuşmak gerekirse, engerekler zehirli değil, zehircidir. Bu karışıklık yaratıyorsa, endişelenmeyin, çünkü bu iki kelime genellikle birbirinin yerine kullanılır. Ancak, fark oldukça basittir ve toksinlerin vücuda nasıl girdiğine dayanır. Bir hayvan, örneğin kamış kurbağası, toksinler ya yutularak ya da deriye emilerek alındığı için zehirlidir. Zehircilerde ise zehir zorla enjekte edilir. Dolayısıyla, bir akrep zehirlidir ve bir burun boynuzlu engerek de öyledir çünkü kurbanlarına toksin enjekte ederler.
Toksikoloji’de yayınlanan bir çalışmaya göre, Avrupa’daki yılan ısırıklarının çoğu, yaygın Avrupa engereği ve aspı içeren Vipera cinsinden kaynaklanmaktadır.
Genellikle, bir engereğin zehiri hemotoksiktir ve kurbanının kanı ve dokuları üzerinde etkili olur. Bazılarının zehiri çok toksiktir, ancak diğer türlerde nispeten hafiftir. Zehirlenmenin bazı belirtileri, ısırık yerinde ağrı ve şişlik, kan basıncında ve kalp atış hızında düşüş ve kan pıhtılaşma sorunları olabilir. Türlere bağlı olarak daha birçok belirti olabilir, ancak her durumda, derhal tıbbi yardım almak hayati önem taşır.
Engerekler Nerede Yaşar?
Engerekler, habitatlarına bağlı olarak çeşitli uyum yelpazesine sahip bir hayvan grubudur. Bu yılanlar, birçok farklı habitatlara uyum sağlamak için evrimleşmiştir. Sonuç olarak, engerekler Avrupa, Asya ve Afrika’nın çoğu bölgesinde ekolojik nişler bulmayı başarmıştır. Kurak, seyrek nüfuslu çöllerden, nehirler, göller ve göletlerle dolu yeşil yağmur ormanlarına kadar çeşitli habitatlarda yaşarlar. Birkaç tür, örneğin Russel’ın engereği, insan yerleşim yerlerinin veya şehirlerin içinde ve çevresinde yaşar. Çöl boynuzlu engerek gibi bazıları, gözlerini çöl kumundan korumak için gözlerinin üzerinde fazladan bir pul geliştirmiştir. Ardından, ağaçsıl olan ve ağaç dallarından sarkmak için kavrama kuyruklarına sahip dikenli çalı engereği vardır.
Engerek Ne Yer?
Bu engereklerin ortak noktası, neredeyse her zaman kemirgenler, kuşlar, yarasalar, kertenkeleler, kurbağalar ve bazen diğer yılanlarla beslenmeleridir. Bazı türlerin yavruları, başlangıçta akrepler veya böcekler gibi eklembacaklıları yiyecek kadar küçük olabilirler.
Yaşam Döngüsü
Engereklerin üreme mevsimi büyük ölçüde değişir; kuzey enlemlerindekilerin daha fazla ısınmaya ihtiyacı olduğu için dişiler genellikle 3-4 yılda bir sadece bir kez ürerler. Russel’ın engereği gibi daha sıcak iklimlerdeki engerekler yıl boyunca üreyebilirler. Bu yılanların ortak bir özelliği ise yavrularını doğurmalarıdır. Yavrular annenin içinde gelişir ve doğum yapmaya hazır hale gelene kadar onun içinde kalır. Bazı türlerde anneler, yavruları ilk derilerini döktükten sonra birkaç gün veya hafta boyunca onlarla kalırlar. Ancak diğerleri hemen kendi başlarına hareket ederler.
Avcıları ve Tehlikeleri
Genç engerekler veya sadece daha küçük bireyler, diğer etoburlar tarafından avlanma tehdidi altındadır. Yırtıcı kuşlar ve mangustlar yaygın tehditlerdir. Bazı durumlarda balıkçıl ve leylekler de engerekleri avlar.
İnsanlar da birçok tür için bir tehdit oluşturur. Bu yılanlar, bir kişiye beklenmedik bir şekilde zarar verebilecekleri tehlikesi nedeniyle genellikle korkulur. Dünya’nın bazı bölgelerinde her yıl birçok ölüm engerek ısırıklarından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla, korku tamamen temelsiz değildir. Ancak, eğitim insanların bu güzel ama tehlikeli sürüngenlerle yan yana yaşamalarına yardımcı olmaktadır. Montivipera cinsine ait dağ engerekleri gibi bazı türlerde, korku kadar nadirlik de bir sorundur. Bu türler kritik tehlike altına girmişlerdir çünkü zaten sayıları azdır ve doğal nadirlikleri ile birlikte güzellikleri koleksiyoncular için çekici hale gelmektedir. Sonuç olarak, doğal ortamdaki sayıları büyük ölçüde azalmıştır.
Merak Edilenler
Engerek ve diğer zehirci yılanlar arasında ne fark vardır?
Engereklerle diğer zehirli yılanlar arasındaki temel fark, dişleri ve zehiri nasıl enjekte ettikleridir. Engereklerin büyük, hipodermik iğne gibi dişleri vardır ve bu dişler üst çenelerindeki hareketli kemiklere, yani maksillerine bağlıdır. Bu dişler, yılan saldırdığında pozisyonlarına dönebilir ve kullanılmadıklarında çenenin içine geri çekilebilirler. Buna karşılık, kobralar, kraitler ve mambalar gibi yılanlar sabit dişlere sahiptir; bu dişler hareket etmez.
Engerekler saldırgan mıdır?
Çoğu değil. Çoğu tür oldukça çekingen ve genellikle saklanmayı tercih eder. Ancak bazıları agresif olarak bilinir veya kolayca sinirlenir ve hızla ısırabilirler.
Engereklerin zehirlerinin tıbbi veya bilimsel açıdan kullanımı var mıdır?
Engereklerin zehirleri, tıbbi ve bilimsel araştırmalarda önemli rol oynar. Zehirlerinde bulunan proteinler ve peptidler, potansiyel olarak ilaç geliştirme ve tedavi amaçlı kullanılabilir. Örneğin, bazı engerek zehirlerindeki toksinlerin, kanser hücreleri üzerinde antitümör etkileri olduğu gösterilmiştir. Ayrıca, zehirlerde bulunan enzimler ve moleküller, nörotoksik etkileri nedeniyle sinir biliminde ve nörolojik hastalıkların araştırılmasında da kullanılmaktadır.
Engerek ısırıklarının tedavisi nasıl olur?
Engerek ısırıkları acil tıbbi müdahale gerektiren ciddi durumlar olabilir. Isırılan kişinin hızla tıbbi yardım alması hayati önem taşır. Tedavi genellikle antivenom kullanımını içerir. Antivenom, engereğin saldırdığı bölgeye enjekte edilerek zehrin etkilerini nötralize eder. Ayrıca, ısırık bölgesinin temizlenmesi, hastanın istirahat ettirilmesi ve semptomların yönetilmesi de önemlidir. Engerek ısırıklarından korunmak için ise doğal habitatlarına girdiğinizde dikkatli olmalı, yüksek riskli alanlarda uygun giysiler ve ekipman kullanmalısınız.
Türkiye’de engerek var mıdır?
Evet, Türkiye’de engerekler bulunmaktadır. Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde engerek türleri yaşamaktadır. Özellikle Anadolu’nun iç bölgelerinde ve bazı kıyı şeritlerinde engerekler yaygın olarak görülebilir. Türkiye’de en yaygın olarak görülen engerek türleri arasında Kafkas engereği (Vipera kaznakovi), anadolu engereği (Vipera anatolica) ve kara engerek (Vipera berus) bulunmaktadır. Bu türler genellikle kırsal ve ormanlık alanlarda yaşamaktadır ve genellikle insanlarla nadiren karşılaşırlar, ancak bu türlerin ısırıkları ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir, bu yüzden bu bölgelerde dikkatli olmak önemlidir.